Ҳәммемиздиң хабарымыз бар соңғы жылларда елимизде суд системасында реформалар әмелге асырылып, судларға деген итибар күннен–күнге артып бармақта ҳәмде ѳзлеримиз бүгинги турмысымызда да, хызмет искерлигимизде де буның айқын гуўасы болып атырмыз.
Ѳзбекстан Республикасы Президенти Ш.Мирзиёев Ѳзбекстан Республикасы Ғәрезсизлигиниң 31 жыллығына бағышланған салтанатлы мәресимдеги баянатында мәмлекетимизди раўажландырыўдың 5 тийкарғы бағдарларын белгилеп берген еди.
Соның ишинде тийкарғы бағдарлардан бири – суд системасын реформа қылыўға айрықша итибар қаратылды.
Инсан ҳуқықлары улыўма дүнья жүзлик декларациясының 10-статьясында «Ҳәр бир инсан ҳуқық ҳәм миннетлемелерин белгилеў ҳәм оған қойылған жынайый айыптың қаншалық дәрежеде тийкарлы екенлигин анықлаўы ушын толық теңлик тийкарында, оның иси әшкара ҳәм әдиллик талапларына әмел етилген ҳалда бийғәрез ҳәм қалыс суд тәрепинен кѳрип шығылыўы ҳуқықына ийе» екенлиги ҳаққында қағыйда белгиленген.
Ѳзбекстан Республикасы қосылған ҳәм ратификация қылынған халық аралық шәртнамаларда, атап айтқанда, 1966 жылдағы Пуқаралық ҳәм сиясий ҳуқықлар ҳаққындағы халық аралық пакт қағыйдаларында ҳәмде БМШ резолюциясы менен тастыйықланған «Суд ҳәкимияты бийғәрезлигиниң тийкарғы принциплери»нде, соның менен бирге, Венеция комиссиясы ҳәм Европада қәўипсизлик ҳәм бирге ислесиў шѳлкеминиң бир қатар есабатларында мәмлекеттиң судьялар бийғәрезлигин тәмийинлеў бойынша миннетлемелери кѳрсетип ѳтилген.
Судьяның бийғәрезлигин тәмийинлеўде тек ғана судьяның материаллық ҳәм социаллық тәмийнаты емес, бәлким оның қәўипсизлигин тәмийинлеў де үлкен әҳмийетке ийе есапланады.
Атап ѳтилгениндей суд системасына байланыслы реформалар әмелге асырылмақта яғный Ѳзбекстан Республикасы Конституциясының 112-статьясына да жаңа бѳлим қосыў, яғный “Мәмлекет судьяның ҳәм оның шаңарақ ағзаларының қәўипсизлигин тәмийинлейди», деген редакцияда қосымша киритиў усыныс етилмекте.
Бәршеге мәлим, ҳәмме де судья тәрепинен қабыл қылынған қарарлардан разы бола бермейди. Ҳүкимнен наразы болған судланыўшы яки оның тәрепдарлары, қарарлардан наразы болған даўагер, жуўапкерлер тәрепинен судья ҳәм оның шаңарағы яки мүлкине қарата қәўип туўдырыў итималлығы бар.
Сондай жағдайларда судья ҳәм оның шаңарағы қәўипсизлигин тәмийинлеў мәмлекет тәрепинен кепиллениўи лазым.
Судья ҳәм оның шаңарағының қәўипсизлиги тәмийинленсе, судьяда кеўил қәтержамлық болса ҳәм сыртқы түрли басымлардан аўлақ болса, әдил ҳәм объектив қарарлар қабыл қылады.
Бул норманы киритиўге зәрүрат соннан ибарат, ең алды менен, судьялардың қарар қабыл қылыўдағы жеке бийғәрезлиги тәмийинленеди, сондай-ақ, тек ғана судьялар емес, олардың шаңарақ ағзалары қәўипсизлиги мәмлекет тәрепинен тәмийинлениўи конституциялық дәрежеде беккемленеди.
Судьялар ҳәм олардың қәўипсизлигине қарата сәдир етилетуғын нызамсыз ҳәрекетлер тек ғана судьялар корпусына яки мәлим бир суд институтына емес, бәлким мәмлекетте қәлиплескен суд-ҳуқық системасына да ѳзиниң унамсыз тәсирин тийгизери сѳзсиз.
Жуўмақлап айтқанда, судья ҳәм оның шаңарақ ағзалары қәўипсизлигин тәмийинлеў мәселеси мәмлекеттиң миннетлемеси сыпатында Конституция дәрежесинде беккемлениўи судьялар бийғәрезлиги ҳәм әдил судлаў системасының конституциялық тийкарларын жетилистириўге хызмет қылады.
С.Ниязов
Қарақалпақстан Республикасы
судының судьясы